LA PETRO PARTURERA

Klasika docolibri ferme asertas, ke nur vivanti povas sexuagar e riproduktar su. Ne tale opinionas la habitanti di vilajo Castanheira, en montaro Freita, komono Arouca, Portugal. Ibe ya existas petra emersuri, okupanta cirkume 1 km², qui semble “parturas” stoni. Pro to la vilajani nomizis l’unesmi kom “matra petro” o “petro parturera” (pedra parideira) e la duesmi kom “filia stoni”. Pluse, li kredas, ke la petro parturera esas fekundigiva, precipue kande on pozas filia stono sub sua litkuseno. Pro to la vilajani e multa vizitanti komencis rekoliar e kolektar filia stoni, quo divenigis tala stoni sempre plu rara. Uli adportas adheme mem peci de petro parturera, ma on dicas, ke li parturas nur en la montaro, ma ne heme...

Nu, ciencozi explikas, ke la tale nomizita petro parturera esas granita petro evanta cirkume 300 milioni yari e kontenanta ulspeca tuberi plu obskura, qui konsistas ek mineralo nomizita biotito o nigra mikao. Quoniam la granito konsistas anke ek minerali plu hela, nome, quarco, feldspato e muskovito (anke nomizita blanka mikao), ne omna parti absorbas egala quanto de sun-energio dum jorno, nome la parti nigratra (la biotita tuberi), esante plu obskura, absorbas plu granda quanto e varmeskas plu multe dum jorno kam la cetera parti. Pluse, la temperatural difero inter jorno e nokto esas tre granda, quo igas la obskura tuberi alterne subisar kontrakti ed expansi plu granda kam la parti plu hela. Pro tal plu granda kontrakteso ed expanso diala, la obskura biotita tuberi pos kelka tempo separesas (o “spricas”, segun la vilajani), e tale explikesas la stranja e rara fenomeno. Evidente la “filia stoni” ne kreskas pos la separeso e ne genitas nova stoni, e pro to on ne povas parolar pri riprodukteso analoga ad olta di animali o planti...

Nu, malgre la expliki da ciencozi, la vilajani e vizitanti duras kredar, ke la “parturera” stoni esas fekundigiva, e pro to li duras rekoliar e kolektar oli. Pro la danjero di extingeso, la komonal autoritatozi rezolvis transformar anciena palieyo, en la vilajo Castanheira, a centro di studio pri la petro parturera. Inaugurita en 2012 e nomizita Casa das Pedras Parideiras (Domo dil Petro Parturera) o Centro Interpretativo das Pedras Parideiras (Interpretala Centro pri la Petro Parturera), ol kontenas acepteyo, audeyo e butiko, ube on vendas ne nur tradicional produkturi del regiono, ma anke imituri del filia stoni, por ke la vizitanti, komprinte oli, ne tentesez a serchado e rekoliado di vera stoni en la montaro. La centro kontenas anke du emersuri ek petro parturera, una sub tekto ed altra sub libera cielo, por ke la vizitanti povez saciar sua kuriozeso sen spoliar la montaro.

La Domo dil Petro Parturera, cetere, same kam omna emersuri ek tala granito, apartenas a plu ampla zono nomizita Geoparque de Arouca (Geologiala Parko di Arouca), famoza ne nur pro la mencionita petro ma anke pro altra geologiala raraji, nome pro plura fosila trilobiti (prima parenti dil nuna aseli, qui habitas nia gardeni), inter qui trovesas mem la maxim granda trilobito en la tota mondo, ed anke pro la tale nomizita Frecha de Mizarela, la maxim granda kaskado en Europa. Pro to, ica parko, qua okupas cirkume 300 km², nominesis da UNESCO, en 2009, kom geologial patrimonio dil homaro.